Democratiearmoede
Hoogleraar Menno Hurenkamp introduceerde tijdens zijn oratie voor de Universiteit van Humanistiek op 12 april 2024 het begrip ‘democratiearmoede’. Naast de financiële armoede door te weinig geld, of sociale armoede door te weinig kansen komt er ook democratiearmoede voor door te weinig democratie. Oftewel: de kunst van het je kunnen verplaatsen in en rekening houden met anderen. Ook in de medezeggenschap komt democratiearmoede voor, en dat is echt níet de bedoeling.
Te weinig democratie
In landen als Rusland, Wit-Rusland, Hongarije of China is er te weinig democratie. Andersdenkenden worden systematisch de mond gesnoerd. Burgerrechten worden ontnomen of soms worden burgers ingezet om tegenvallend verkiezingsresultaat om te zetten in winst, bijvoorbeeld door het Capitool te laten bestormen. In alle gevallen wordt geprobeerd om mensen die anders denken uit te sluiten van democratische grondrechten, zoals het stemmen op wie je wilt, of jezelf kandidaat stellen voor een democratische functie. In de monocratieën worden tegenstanders niet geduld, gevangen genomen, de mond gesnoerd of vergiftigd, met als enige doel het in stand houden van het systeem dat rechtsongelijkheid (en eigen bevoordeling) als basis heeft. Kenmerk van een echte democratie is dat er rekening gehouden wordt met de mening van de minderheid. Dat ook die minderheid zich vertegenwoordigd weet bij het nemen van de belangrijke beslissingen voor het land en zijn burgers. Maar in de monocratieën worden afwijkende meningen/bevolkingsgroepen niet getolereerd.
De OR als democratisch principe
De Wet op de ondernemingsraden (WOR) is gebaseerd op een democratisch principe: iedereen die aan een paar voorwaarden voldoet mag zich kandidaat stellen voor de ondernemingsraad en mag ook stemmen. Dit democratisch principe legt het al in zo’n 30 procent van de ondernemingen af door het feit dat er geen OR ingesteld is, terwijl dat wel zou moeten (zie Naleving op de Wet op de ondernemingsraden 2023). Gehandhaafd wordt er niet, hooguit een sommatie van de Arbeidsinspectie of kantonrechter om er een in te stellen en een voorlopig reglement op te stellen. Maar ook dan kan er gemanipuleerd worden en komt die OR er niet doordat er ‘geen kandidaten’ zijn gemeld. Degene die zich wel kandidaat zou willen stellen wordt dat in zo’n geval ontraden.
Economisch delict
Feitelijk begaat een ondernemer die geen OR heeft ingesteld, terwijl dat wel zou moeten, een economisch delict. Hij spaart geld uit (loondoorbetaling, kosten voor het vervangen van deze OR-uren, cursuskosten, kosten voor de inhuur van externe deskundigen) en ondervindt op de koop toe geen enkele belemmering bij het doorvoeren van besluiten die anders voor advies of instemming aan de OR voorgelegd moeten worden.
Lege zetels
Maar het komt maar al te vaak voor dat er geen tussentijdse verkiezingen worden georganiseerd, omdat het te veel moeite is en er daarom wat collega’s worden gevraagd om OR-lid te worden. Dat is natuurlijk niet de bedoeling, want de WOR stelt dat je pas OR-lid bent als je daarvoor bent gekozen (of geacht gekozen te zijn, als er evenveel zetels als kandidaten zijn). Ook wordt er soms niet al te hard gezocht naar kandidaten door de zittende ondernemingsraadsleden, want de leden willen hun eigen herverkiezing niet in gevaar brengen. En als ze niet worden herkozen, dan raken de OR-leden hun tijdsfaciliteiten kwijt (soms volledig vrijgesteld van hun regulier werk) en moeten ze na 20 jaar ondernemingsraad weer gewoon aan het werk. En soms in een functie die allang niet meer bestaat.
Ook hier gaat het eigen belang boven het democratisch principe, in dit geval niet door de ondernemer, maar door zijn eigen personeel.
De democratische OR
Nee, een democratische OR zorgt voor meer dan voldoende kandidaten. Op die manier hebben de collega’s wat te kiezen, hebben de OR-leden daardoor mandaat van hun collega’s en heeft de OR reservekandidaten voor het geval er een vacature ontstaat. Een functionerende OR kwijt zich van zijn vertegenwoordigende taak door in ieder geval de achterban te informeren en te raadplegen als er besluiten voor of over hen door de bestuurder genomen gaan worden, en geven inzichtelijk rekenschap over wat er met die mening en informatie is gedaan.
Nóg betere besluiten
Een democratische ondernemingsraad houdt óók rekening met de mening van de minderheid. Bijvoorbeeld door inzichtelijk onderzoek te doen om een besluit nóg beter te maken mét de inbreng die deze minderheid heeft. In zo’n OR wordt er niet gestemd, maar worden besluiten met consensus genomen. Dat levert draagvlak op, en daarmee een beter werkend besluit. De democratische OR heeft ook de taak om die democratie te bewaken. Bijvoorbeeld door het eigen OR-reglement na te leven, te bepalen dat er een beperking zit aan het aantal termijnen om OR-lid te zijn, door meer kandidaten te werven dan er zetels zijn, zodat er wat te kiezen valt.
Zelf de oratie van Menno Hurenkamp downloaden? Klik hier